معرفی گرگان
گرگان مرکز ایالت تاریخی گرگان، شهری بزرگ و پیشرفته و مشهور بوده است که اکنون خرابه هایی از آن باقی است. در زبان پهلوی گرگان را ورکان (Vurkan) یا ورکانه یا وهرکانه و در زبان یونانی هیرکان یا هیرکانیا (Hyrcania) و در زبان عربی جرجان می‌گفتند. نام سرزمین وهرکانه در اوستا نیز ذکر شده است. داریوش دوم برای مدتی ساتراپ این استان بوده‌است.
شهر گرگان امروزی، همان شهر تاریخی اِستِراباد (استارباد یا ستاره آباد) است که پس از گرگان دومین شهر بزرگ ایالت تاریخی گرگان و استراباد محسوب می شده است. در دوره رضاخان پهلوی نام گرگان بر شهر استراباد نهاده شد و از لحاظ سیاسی با الحاق این ایالت با ایالت طبرستان، استان مازندران شکل گرفت تا این که در سال یکهزار و سیصد و هفتاد وشش شمسی ایالت تاریخی گرگان دوباره استقلال خود را این بار با نام استان گلستان بازیافت.
تاریخچه گرگان (استرآباد)
منطقه گرگان از مهم‌ترین منطقه‌ها، در زمینه تحقیقات و کاوش‌های باستان‌شناسی است. نخستین کاوش‌ها در حدود سال یکهزار و هشتصد و چهل و یک میلادی در زیر تپه‌ای مصنوعی در نزدیک شهر گرگان (تپه قلعه خندان) انجام شد که خزانه معروف استراباد در آن کشف شد. کارشناسان برخی از اشیای موجود در آن خزانه را که شباهت بسیار با کشفیات تپه حصار دامغان داشته متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد و (متعلق به حدود پنج هزار سال قبل) دانسته‌اند. البته کشفیات باستانی اخیر در محدوده گرگان فعلی قدمتی بیش از این را برای زندگی مدنی مردم در این منطقه رقم زده است.
تپه های تاریخی اطراف گرگان شهرت جهانی دارند. در اواخر قرن نوزدهم در محلی به نام خرگوش تپه در محدوده شهر گرگان امروز تحقیقاتی انجام شد و در سال هزار و نهصد و سی و یک نیز یک گروه آمریکایی از دانشگاه پنسیلوانیا به روستای معروف تورنگ‌تپه در بیست کیلومتری شرق گرگان رفته و به کاوش و بررسی پرداختند و به آثاری ارزشمند از تمدن قدیم در این منطقه دست یافتند. دو سال بعد یک گروه باستان‌شناسی سوئدی به منطقه گرگان آمدند و پس از مطالعه حوزه رودخانه قره‌سو یا سیاه آب در شمال گرگان اعلام کردند، بیش از سیصد تپه تاریخی در این منطقه وجود دارد.
در دوره ساسانیان دیوار تدافعی بزرگی در این منطقه از ایران ساخته شد که غرب ( از دریا) تا شرق استان فعلی گلستان را در بر می گرفت. این دیوار که میان باستانشناسان دنیا به مار سرخ شهرت دارد دیواری تدافعی است که سومین دیوار طولانی دنیا نیز محسوب می شود. این دیوار بزرگ در قرن پنجم میلادی تکمیل یافت و نشانه ای از صنعت پیشرفته تدافعی آن عصر را دارد.
با ورود اسلام و در سده‌های آغازین آن، شهرهای جرجان و استراباد از این ایالت مهد دانشمندان بزرگ آن دوران بود. عنصرالمعالی کیکاوس (از آخرین امیران آل زیار و نگارنده کتاب گرانقدر قابوس نامه) و عبدالقاهر جرجانی (صاحب تألیفات گرانبها در صرف و نحو و معانی و بیان عربی) در تحول ادبیات فارسی و عربی نقش مهمی داشتند. قابوسنامه را، همچنین، مجموعه تمدن اسلام پیش از مغول نام نهاده‌اند. در علم پزشکی نیز این منطقه سهم عمده‌ای در جهان اسلام داشته به‌گونه‌ای که دو تن از معروفترین پزشکان ایران و جهان، ابوسهل مسیحی و سیداسماعیل (حکیم) جرجانی صاحب دایره‌المعارف ذخیره خوارزمشاهی، از این سرزمین بوده‌اند. میرداماد و میرفندرسکی، دو فیلسوف بزرگ و فخرآفرین جهان اسلام، نیز از این منطقه برخاسته‌اند.
از لحاظ سیاسی، گرگان مرکز قوم خوانین قاجاریه بود. در زمان قاجاریه ایران به چهار ایالت و دوازده ولایت تقسیم شده بود و منطقه یا سرزمین استراباد یکی از آن ولایات بود که به هشت بلوک یا هفت و نیم بلوک به نام های انزان، سدن رستاق، استراّباد، شاهکوین و ساور، دهات ملک، کتول، فندرسک و رامیان، و کوهسار، و همچنین دو طایفه بزرگ ترکمن به نام‌های یموت و گوکلان تقسیم شده بود. هر یک از این بلوک‌ها را یک نایب‌الحکومه زیر نظر حکمران استرآباد اداره می‌کرد.
محلات قدیم گرگان
استراباد در زمان قاجاریه دارای شش محله بزرگ به نام‌های دربنو، سرچشمه، میخچه گران، نعلبندان، سبزه‌مشهد و میدان بوده که دارای چندین محله فرعی مثل پاسرو، میرکریم، دوشنبه‌ای، شیرکش و... بوده‌اند. این شش محله و محلات فرعی هنوز هم به همین نام‌ها وجود دارند و اکثر مساجد و تمام تکایای قدیمی و معابد و زیارتگاه‌ها و مکان مذهبی شهر نیز در همین محلات قرار دارند که امروز بافت قدیم و معماری سنتی و تاریخی این شهر و بخش عمده‌ای از میراث فرهنگی این دیار را تشکیل می‌دهند. متاسفانه به دلیل بی توجهی متولیان، بخش اعظم بافت قدیم گرگان تخریب شده است و این تخریب همچنان ادامه دارد.
در استراباد یا گرگان قدیم ذکر نام خانوادگی آنجنان مرسوم نبوده و مردم شهر همدیگر را با اسم و وابسته کردن این نام به نام پدر و یا القاب و عناوین شغلی و حرفه ای یا مذهبی نظیر حاجی ،کربلایی، مشهدی ، صدا می کردند بسیاری از ساکنان قدیمی شهر گرگان بمانند سایر مردم ایران از سال هزار و سیصد و چهارده به بعد پیرو مصوبه هیات وزیران که نظامنامه تشریفات رسمی القاب و عناوین را ابلاغ کرد صاحب شناسنامه و شهرت تازه خانوادگی گشته اند.
مناطق و اماکن تفریحی گردشگری گرگان
از مناطق تفریحی محدوده اطراف گرگان امروز می توان به جنگل ناهارخوران- جنگل النگدره – روستای زیارت- تپه هزارپیچ(تپه سروگله یا سوگله) - تپه زیباشهر- جنگل رنگو - منطقه شربت(شهر بت) روستای زیارت- کاروانسرای قزلق – جنگل توسکاستان- روستای شاهکوه و چهارباغ- جنگل شصت کلاته- سد نومل- جنگل قرن آباد- پارک قرق- آبشار زیارت- پارک شهر- کاخ موزه گرگان- موزه گرگان و ... اشاره کرد.
از بلندترین ارتفاعات گرگان میتوان به قله شاهواربا ۳۹۹۵ متر، گاوکشان ۳۸۸۷ متر، پیرگرد کوه با ۳۲۰۴ متر، تل انبار ۳۰۳۳ متر، زبله ۲۶۰۰ متر، قل بلاغ با ۲۴۴۸ متر و سردانسر با ۲۲۰۰ متر نام برد. از زیباترین مسیرهای کوهستانی نیز میتوان به مسیر سردانسر روستای زیارت به جهان نما ذکر کرد که در این میان می‌بایست از مسیرهای زیارت؛ سردانسر، قل بلاغ، مازوکش، ترکه میدان، النگ، چلستان، دورویه و او دره و سعداباد محله در چهان نما گذشت که مناظر بسیار دیدنی نیز در دشت جهان نما وجود داردکه در هر نوع آب وهوا و در هرفصل دیدنی است.
آثار تاریخی و میراث فرهنگی گرگان
از آثار تاریخی شهر گرگان (استراباد) می توان به این موارد اشاره کرد: مسجد جامع گرگان(دوره سلجوقی)، بقعه امامزاده نور، بافت تاریخی محله سرچشمه، خانه باقری ها، خانه تقوی ها، خانه های شیرنگی، مفیدیان، خراسانی و... ، تپه قلعه خندان، کاخ قاجار، مدرسه عمادیه، محلات تاریخی و تکایای دربنو، میرکریم، سبزه مشهد، میخچه گران، سرپیر و... .
حمل و نقل
گرگان از طریق راه آهن سراسری به مازندران و تهران متصل است. راه آهن گرگان به مرز ترکمنستان و نیز گرگان به بجنورد برای اتصال به مشهد نیز در دست مطالعه و اجراست.
گرگان دارای فرودگاه بین المللی است و پروازهای منظم داخلی به مقصد شهرهای تهران، مشهد و زاهدان و نیز پروازهای برون مرزی به مقاصد عربستان و سوریه دارد. به علت وجود قومیت های مختلف در گرگان، سرویس های حمل و نقل زمینی نیز به بسیاری از نقاط کشور از این شهر برقرار است.
سوغات
از سوغات گرگان می توان به جاجیم، صنایع دستی، ماهی، خاویار، پنبه، حلوا اماج، نان شیرینی (زنجفیلی، نون عیدی، قُطاب، پشت زیک (کنجدی)، پادرازی)، قالی، قالیچه، پشتی ترکمنی اشاره کرد.